Albanian GA History

History of Group Analysis in Albania
The impossible can be possible
10 years after the dictatorship fall, in 2000 the first generation of psychologists were graduated in the University of Tirana, the major of the few public universities in Albania at that time, in the Faculty of Social Sciences. This Faculty opened in 1991, initially named Faculty of Social Work and provided educational programs in Social Work and Philosophy-Sociology. One year after, it was renamed as the Faculty of Social Sciences and was composed by three departments: the social work, the psychology-pedagogy and Philosophy-Sociology, this later a reformed version of the former one during the communism period.

Psychology was until this moment an unknown science, or mostly related to the pedagogy theory and practice. Those who had knowledges about Freudian theories or ideas had to keep them secret and not to share with the others in an open way. When the first psychologists and social workers entered in the psychiatric milieu, some of the psychiatrists would say proudly that the “only one who knew Freud first and tried to “apply” some of his ideas with patients was a senior psychiatrist”.

Personally, I met Freud through literature. During the high school years, reading was a very useful protection from the ugly reality full of financial difficulties for many families, moral chaos, unsafety, uncertainty and many illusions. “We want Albania as all Europe” was the slogan of those years. None had idea how this could happen, it was just a naïve wish. It was “Freud” by S. Zweig the book who incepted in me the curiosity about psychology and the projection of myself as a pain healer. After that I started to read every Freud’s book translated and published in Albania, but unfortunately, they were not translated as well as Zweig was. Talking about Freud, admiring, criticizing him would remain easer than reading and understanding him for next years of my education.

In 1997, while this first group of psychologists had just started their training the most traumatic events in the post-dictatorial period of the history of Albania occurred. What was called a Civil War and it is known by the world as such was not exactly a civil war. There was nothing “civil” in that. It was a real nightmare; the death drive was walking in the streets of the towns of Albania. Precipitated by the fall of the pyramidal schemes, the economic damage was severe for many Albanian families and fatal for some of them. People who had lost money, power, job, illusions, serenity had the opportunity to have guns in their hands as a result of the opening of the weapons storages from who knows why and who. Those who chose to have guns, to keep and use them regained thus something lost. Those who didn’t choose to take a Kalashnikov in their house remained with what they had lost and the risk to lose more.

It was as living in a preverbal stage. Paradoxicality was normal. The Kalashnikov shots’ sound was the sound of that time. In many towns was established a very wired routine of shooting every evening after the sunset reminding the chorus in Greek antique tragedies singing to gods, asking for help since the human reason and sanity was quite lost. This was the carrefour time and the spectacle of Kalashnikov shots in the same time, or as it would be in a horror movie the time for vampires to go out for hunting. Many innocent and delinquent people were killed in these crazy months, and the terrible sound effect of those guns used purposely or just for fun echoed for many years later in Albanian lives.

Years after the Albanian people developed another custom, that of lighting firecrackers during all the December or even before, anticipating the holiday season. We had to live with this custom until very recently when some law changes happened. Now, there were the children and teenagers who enjoyed so much scaring people in the streets with the abrupt noise of the firecracker, those who in 1997 most probably were new babies or still in their mom’s womb. The need for repetition something unable to be verbalized, perhaps, was the reason behind this behavior.

In 2000 when the first clinical psychologists were graduated in Albania, a reform in the psychiatric service had already started as an initiative of the WHO – Albanian and the Ministry of Health. This reform aimed the deinstitutionalization of psychiatric patients through the development of alternative services as Community Center for Mental Health, Residential and Day Center. This reform happening was a good timing for the development of the psychotherapy in Albania. It was the need for well trained professionals who would help the process of introducing a new approach to the mental ill people and to the existing mental health professionals and social environment, which made possible the start of a training in Psychoanalytic/Psychodynamic Psychotherapy. This training was provided by the European Association for Psychotherapy with the initial support of the WHO-Albania and financially fully covered by the trainees.

In 2007 a group of 14 mental health professionals were certified as psychoanalytic/psychodynamic psychotherapist. Some of them started to practice as psychotherapists, some of them went to live abroad and some stopped practicing psychotherapy. One of them started his life in UK, the one who would come back years after to begin another chapter of psychotherapy in Albania, that of the Group Analysis.

Sporadically in the following years few people were qualified and graduated abroad in European Universities. The academic curricula in the Public and new private Psychology Schools began to be dominated by the Cognitive Behavioral approach. This influenced the education of some young professionals in the CBT school in the last decade parallel to the development of psychodrama, body psychotherapy, Adlerian therapy and only recently schema therapy and EMDR therapy. Actually, in Albania there are not trained professionals in couple therapy, family therapy, working with teens, as well as there are a lot of psychologists untrained in any psychotherapy training who have opened a private clinic and see patients with no supervision.

In December 2014, 7 years ago, Bob (Robert) Harris an IGA member was invited to have a speech about the Group Analysis in the 2nd Congress of Psychotherapy in Albania. This invitation came as a result of some previous ideation and planning discussions of a group of psychotherapists, members of Albanian Association for Pychotherapy led by Anxhela Gramo (the current chair of the Group Analysis in Albania) on further training on supervision or group therapy. This idea seemed to be incepted in a professional discussion between Anxhela and Erald Bekteshi, one of the abovementioned qualified psychotherapists who moved to London with his family and became himself group analyst trainee. This group of psychotherapists were very doubtful about the possibility of development of the group therapy in our country. “Suggesting to patients to be treated in a group of Albanian people?”, “Don’t’ even think about”, “Ok, maybe group supervision, yes, it’s a good idea, but so many years of training to go there… no, better no”, “Group therapy in Albania where everyone knows everyone is an impossible mission”. These were some of the opinions shared in that “historical discussion”. Besides myself, Anxhela and Erald, no one else was interested to go for this project. Anyhow, the idea and the wish for this training blossomed outside this group very gradually especially with the persisting work of Anxhela, who used all her personal and professional network in order to make possible the start of a series of introductory weekends finalizing with the official start of the Foundation Year in 2016 with a group of 15 participants. In 2016 was also established the association “Group analysis Albania” to take over not only the project of this training but to develop further the group analysis in Albania.

In the autumn of 2019, the Qualification Course approved by the IGA London UK, directed by Bob Harris, with the engagement of Val Parker and Eugene Clerkin as training group analysts, and of Sue Einhorn and Angelika Golz as training supervisors finally started. The number of students was already reduced. The time in between these phases had caused its loss. All of the trainees are women. Some of them used to know each other in other settings before the training, and some of them had close relationship going on. “The impossible” was present. A lot of such dynamics had to be administrated. As the custom is, since we are in Albania and Balkan, before the first block would take place, an earthquake occurred in Tirana in the middle of the Shadow Workshop. This was only the prelude of another stronger one in November, two days after the second block of training. A very shocking experience, which arose a lot of insecurity, unsafety issues, flight reactions, helplessness feelings and a big question of what’s worthy in this training. Another block weekend in the sunny and polluted Tirana, and the next block had to be online via zoom as the Pandemic started and most of the world was quarantined inside walls, windows and screens. A lot of resistance against this obligatory change of therapeutic and training setting was expressed by the trainees. Three members dropped out during these two years. The good side of the online learning experience was the opportunity for all the trainees to take part in pretty much more online events than would be possible in the live version. A lot of exchange between trainees from different countries, and between different groups and organizations was made possible. Membership of Group Analysis Albania (GAA) at GASI and EGATIN was a great opportunity for its members to feel the lost connectedness and belonging during Pandemic.

Actually, the Qualification Course is in its third year. The number of trainees is reduced from 12 to 9. Four group analysis trainees have started running their groups during 2021 and the rest is struggling with the group formation. Along with this, an experience of community groups started in 2018 until nowadays as a means to reach the community through “group being” and “group thinking” as well as to help the trainees to catch the huge range of the variety and complexity of the group dynamics and shapes. In 2017 the first large group was held in one public youth center in Tirana in the mental health day – a lot of young people, mental health professionals among them, gathered to talk about drug’s use and mental health. This meeting was followed by bimonthly community group meetings in another youth center. It seems like the youth is the only safe space where the newness’ growth and development can be held. The participants in these medium to small groups are young people as well, most of them young women, but not only women. There were the efforts of mostly a small group of trainees which kept alive this activity despite what happened: the earthquake and the lock down due to the Covid 19 pandemic. This autumn the community group activity started its third year with more maturity and thoughtfulness.

All this happened during the long governance of the Socialist Party, three mandates in a row, not necessarily because of the good governance, but possibly because of the lack of a good enough opposition. With no doubts this period of time could be called as the “just do it” and “let’s not think” years of the history of this country. The transitional phase is still in process, part of which includes the endless construction and reconstruction of new buildings, new roads, etc., which means an unceasing deconstruction of the old. No time to think about anything. There is a rush to make money by whatever means and disregarding to any moral and ethical principle. One of the slogans of the PM during the election was “There is no time to rest, only work, work, work”. It seems a good and motivational sentence, but it implies as well the urge to act and not to think, not to make questions, and not to waste time waiting for answers.

In this last decade the number of young professionals migrating to European countries, especially Germany, as well as in USA is highly increased. Along with the unemployment, the domestic violence, the human trafficking of children are some of the deepest wounds of the society as the drug/alcohol misuse and gambling are destroying quite a lot of families’ equilibrium. The education system is failing to find out the fittest system trying for many years one reform after another. The corruption in public health system remains still one of the reasons why young people choose another country to settle down in a safer environment. Mental health issues don’t belong to the concerns of the Ministry of Health for more than 10 years now. Public mental health services are almost inexistent, although fortunately mental health professionals are available and willing to contribute in those public services where they are actually employed. The justice system? Some serious anti-corruptive processes are in progress, but the loss of hope in justice is deeply rooted. Hopelessness and helplessness are the two main orienteers of many of the behavioral and style lives of people at different ages.

Becoming a group analyst in this background, and in this strange time the world is, arise a lot of questions. What is the worth of working with groups? Why groups when distance between people and countries is emphasized? How helpful can group analysis be in Albania? Certainly, there is a lot to be discovered, to be thought about, to be noted and reflected upon. So far, our experience as the object of the above history, as trainees of this training, as travelers of this journey, as traumatized and retraumatized people, as depressed as we are, has shown that we, our people, need to learn to think and to remember. Just acting seems so easy and simple, though very dangerous and damaging as a gun shot just for fun, but the blind bullet of which reaches a kid playing in his yard. To think and reflect, to remember what has happened seems sometimes unbearably impossible.

One of our famous writers said “There are words that cry, and there are tears that speak”. Translation of tears in words and connecting words with emotions, transformation of the collective amnesia in memory is what group processes can attain. The impossible can happen.

Sonila Mecaj
sonilamecaj@hotmail.com

Open group for the community – an Albanian experience – Irena Beqja Shtraza, Anxhela Gramo

Botuar në revistën “Gruppenanalyse” të Institutit të Analizēs së Grupit, Heidelberg, Gjermani. Shtraza & Gramo. Eine offene gruppe für die Gemeinschaft – eine albanische Erfahrung. “Gruppenanalyse”. 2021(31)

https://gruppenanalyse-heidelberg.de/zeitschrift-gruppenanalyse.html?fbclid=IwAR2PEAOVHXtl24RwVxxROQXt-3AqFlbjU5uBk-ROht3TNBElUCqFoIbNRsg

Summary
The article gives a snapshot of the Albanian group-analytic journey through the explorative experiences with/in the community. A truthful account of struggles and dilemmas, as well as enthusiasm and trust is illustrated through recollections, reflections and integration of a complexity of dynamics and group (intra-group) processes. The Albanian initiative, though structurally different from RC projects, shares the same aim, that of learning the language of human connection. The privilege and the responsibility for building trust in a traumatized society represent a challenge for the founders of group analysis in Albania. The description of this initiative brings a closer look at the interaction of the matrices at play when social becomes individual and the past becomes the present. By adapting and responding to the trainees’ group needs, the team came into contact with the capacity to create and provide – an open group for the community – the space and the time that Albanians have been deprived from.

Introduction
It is not easy to be the youngest at the group analytic field and one of the most socio-politically oppressed among the citizens of the European community. The history of our open group for the community reflects the experience of the Albanian Association for Group Analysis, an experience of becoming by creating our space through our initiatives. Sometimes, it felt uncomfortable, triggered shame and doubts about growing up properly. It was encouraging to be given the trust to explore in writing the trajectory of our community group; in other words, the process of how we created a transitional space for ourselves to manage the emotions of a toddler: a school of group analysis in
Albania.

The beginnings of the Albanian group-analytic journey
Introduction to group analysis in Albania started in 2014. This acquaintance was initiated by two Albanian psychotherapists in collaboration with Robert Harris, a senior group analyst from the Institute of Group Analysis, London. Among thirty students who attended introductory courses in group analysis since 2015, a core group of twelve trainees moved to the qualifying course, and at the moment ten trainees are moving ahead with the program. The same group of students represents the founding members of the association “Group Analysis in Albania” (GAA). The training program is organized by the Group Analysis in Albania in collaboration with the Institute of Group Analysis, London. Enthusiastic about the new experience of discovering ourselves in groups through groups, we were not much aware of the boundaries at the very beginning. Parenting ourselves exposed us to a great vulnerability because we couldn’t survive our “multiple roles” and “new lives” without interdepending on each – other. Fears of surviving not losing oneself were present. Our group came to life through groups’ life composed of the same people. As suggested by Earl Hopper (2003), a traumatized society is characterized by the failure of dependency. Thus, interactions between interpersonal, organizational and societal matrices were/are at the heart of the dynamic processes in our organization, which are as well projected and manifested into our community groups, too. It is now a tradition in Albania to organize awareness events on the occasion of mental health day. Invited to give our contribution to a new way of reflecting about mental health issues, our association thought of offering a group experience, away from boring round tables talks. This is how we started on October 2017. To our surprise, approximately 70 people showed up, among which youngsters, parents, teachers and professionals. We decided to have a group of three facilitators because the responsibility and anxiety was enormous. The rest of trainees sat with participants and allowed themselves to associate freely with the group material. Participants were invited to sit in concentrically arranged circles for 90 minutes and talk about drug abuse and addiction. It seemed like the community responded to a topic of a great sensitivity because the drug’s theme brings us all closer to the fear of annihilation (Hopper, 2003) provoked by the cumulative social and political traumatic experiences embedded in the Albanian society. At the beginning, the exchanges between participants looked like drowning boats asking for help. While the group started talking about the preoccupation thoughts and feelings of drug abuse, this shifted to denigration of those who abuse with drugs, while it ended with the screaming need of the participants to speak up for oneself and a covert need of longing for understanding. The youngsters talked about their lack of freedom and the restrictions felt by parents and society; while the parents expressed their helplessness and fears of failure helping their children. The person suffering from drug addiction was perceived either as “wrong who needs to be fixed” or, as “devil who needs to be condemned”. It was clear that this group experience brought into open air taboos which divided participants into those who fear and those who understand. Shame, an unrecognized anger and tears of a deep sorrow were the dominant features in the group process. At the end, while parents and teachers left with disappointment because of their expectations coming to this group to get advice about drug addiction, youngsters left with feelings of liberation and satisfaction, asking for further group experiences like this.

A creative endeavor’s structure, process and content
Encouraged by the response of the community and inspired by the wish to start exploring the social traumas of Albanians, a population indelibly marked by a 50 years long and repressing dictatorship, the trainees, though yet very young in their new journeyas future group analysts decided to experiment something new – running open experiential groups with the community. Open, monthly, median-size (de Maré et. al., 1991) groups with a duration of 90 minutes, located in the capital, Tirana. It was quite an experiment, a jump into the unknown and it took an enormous courage to start. An appropriate space was found where a large circle could be set, announcements were made on the institutions FB page, all social links of the trainees were used to let as many people know about the group. Based on the feedback received after the first community group experience, our immense confusion about what we were creating, the team thought that this new, daring setting needed a topic, as an axis to seize for all those curious, yet confused who could join. For several months different topics were proposed, trying to keep it as vague as possible, until the day came when the team decided that it was time to just keep it simple – naming it as it simply was, an experiential open group for the community. In the beginning only few people joined our open group, resulting in a median group where often time the trainees outnumbered the other group members. The group was most attractive to young women, usually university students. However, in these three years of the life of this group, many people join time to time, some staying loyal to the group and some not coming back. Mental health professionals, young men, different professionals aged mostly 25-40, but also parents of group members. Not rarely, there were members that showed up without prior notice, or group members that would bring in a friend. They were always welcomed, extra chairs were always available. Since the beginning, the setting was loyal to the basic fundamental rule, that of free association, encouraging members to express all that would come to their mind in the ‘here and now’, giving space to all possible sensations, images, reflections and dreams. This rule required infinite reminders from the team. Being an open group with new members almost each time, the team was repeatedly faced with the new comers’ question ‘what is the topic of this gathering?’. The team’s persistence paid off, and a group analytic setting was finally established, each session at a time. The community members were finally ‘onboard’. The team’s goal has been to facilitate a process aiming the introduction of group psychotherapy for the community, for a population who has always relied only to the family group as the trusted one. Taboos and secrets are kept locked into the family circle, while shame was installed as the controlling instrument of one’s life. Freedom was a word, which started to be elaborated after 1990’s, yet holding an exotic meaning which would put people in trouble also in now days. Thus, the team’s wish is to offer as de Maré suggests … a transformative process that converts what does not make sense into understanding and meaning, because learning to dialogue is a difficult process for the group, similar to the task of acquiring a new language (de Maré et al., 1991). Our open community group has its own challenges, fairly representing the struggles of the society it is born in. Fragmented communication, symptom of the dysfunctional intimacy in communities as a result of trauma (cit. R. Harris, 2020) remains a continuous barrier towards dialogue. Group members’ defensiveness is often very accentuated as a result of the very nature of this open group, with new members almost each time, while the oldermembers long for intimacy. Intellectualization is often used as a mean to foster connection, although it is continuously challenged and addressed.

Supervision and team meetings
The small group of trainees, the team, has worked and continues to work hard to take care of the larger group, while learning something new each time, very often by trial and error. It has sometimes felt like a dangerous experiment, but somehow the excitement and the trust in the group outmatched the fear. Preserving our team’s cohesion was not an easy task, because every trainee had their own way of approaching a group experience. Supervision with the course director, was an essential process, sometimes, resembling more to salvation from any sort of perceived threats. Being interdependent on each-other, we could not afford loss, yet, we were more prone of reenactment of trauma by producing conflicts and responding to them. Pre and post team meetings helped in sharing sensations, associations, reflections, sometimes also to identify possible counter-transferences within the team, which could undermine the group’s process. While maintaining one’s personal style and own specific way of being in the group, the team members shared the same understanding on the whole team’s crucial role as a container group for the group members.

Adapting and responding to the needs of the community
The community group sessions went on monthly for a period of two years, with breaks during the summer months. September would come and the team would be back in the community Centre, on the last Wednesday of the month, 17.30 sharp, welcoming the old and new group members. After the September 2019 earthquake that hit Albania, the group’s ‘shelter’, the building was damaged and suddenly the space where to come together and talk about the frightening experience we had all shared was lost. Faced with the immense anxiety caused by the earthquake, there was need for an improvised, temporary solution. Another free space where to come together was found. There was an obvious need to come together more often than usual, the trauma was too vivid, the ground was still shaking every day and night. Those ‘special’ weekly group sessions organized as a response to the earthquake, somehow solidified the grounds of our group, paradoxically while the real ground was continuously shaking, scaring us all to death. The unforeseen events were not over and while still trying to recover from the earthquake, the COVID crisis knocked at the door. The shaking and cracked buildings that sheltered people were to become the obligatory refuge during a forced quarantine. Where was life safer? Outdoors risking to get infected or inside a cracked building and shaking foundations? Challenged but also motivated, the team decided to start running the group online. Technology did wonders, people joined the online group and were thankful for having restarted. To sum up… trust in the group Endeavors are not always meant to work, but this one seems to be working so far. Although we were backed up with ongoing supervision, it has always felt adventurous and exciting. Maybe the courage, persistence, sense of adventure of the team may have been key to what has been created. The team chose to trust the group, aware that the thirst for trust was enormous. And building trust in a traumatized society where no-one trusts anyone is quite a challenge. Maybe, this process helped us to trust each-other in a different way. As mentioned earlier, this group experience was created out of our desire and need to survive our growing experience as organization founders and trainees. While sitting in the community group for three years, we have learned the language of human connection. Maybe this is the reason why we chose to trust the group. It was our unconscious need to repair from trauma and recreate ourselves in a Winniottian way (Winnicott, 1971). This makes our community group quite unique. One could also think that these characteristics have inspired and motivated the group participants as well. This would give an answer to why they come and sit in the group again and again, month after month, bringing friends and embracing an increasing sense of belonging in an open group, with new members almost every time. It was when the oldest group members started showing less and less anxiety whenever new members joined, that the team felt the degree of the accomplishment of what has been created with love, creativity and trust in the group. The Albanian team is testimony that the development of community experiential groups growing out of the fundamental principles of therapeutic community models, especially in traumatized societies like ours, is possible.

References
de Maré, P. B. (1972). Perspectives in group psychotherapy: A theoretical background. London:
George Allen & Unwin.
de Maré, P., Piper, R., & Thompson, S. (1991). Koinonia: From hate, through dialogue to culture
in the large group. London: Karnac Books.
Harris, R. (2016). Lecture on The Social Unconscious and Traumatized Society. Personal Collection of R. Harris, Institute of Group Analysis, London, UK.
Hopper, E. (2003). The fourth basic assumption: Incohesion: aggregation / massification or (BA)
I:A/M. In: Traumatic Experience in the Unconscious Life of Groups (pp. 66-90). London:
Jessica Kingsley.
Winnictott D.W. (1971). Playing and Reality. London an New York: Routledge Classics

Zgjimi prej mërzisë dhe psikoterapia – Dr. Anxhela Gramo, psikoterapiste

Duhej të kisha ardhur në terapi vite më parë, dhe më vjen keq për veten që nuk e kam bërë”. Gjithnjë e më shpesh e dëgjoj të ma thonë këtë, ata që unë takoj çdo ditë në punën time. Trishtohem bashkë me ta për shanset e munguara të së shkuarës, kryesisht mungesën e kontaktit me lirinë individuale. Gjithesesi, nuk besoj që ka dëme të pariparueshme tek çka kemi zgjedhur të na shënojë të shkuarën. Ne mbartim vetēm gjurmë ndjesish të së shkuarës, të cilat shpesh janë tjerrur prej perceptimeve dhe mendimeve të të tjerëve që kemi takuar gjatë rritjes, duke na larguar prej përjetimeve personale. Askush nga ne nuk e di sesi ka qenë e shkuara, e as kemi për ta ditur derisa të duam të mësojmë sinjalet që e tashmja përpiqet të na tregojë cdo ditë. Çdo ditë ka dicka për të na rrëfyer mbi atë që ndodhi apo mbi arsyet e asaj që nuk mundi të ndodhte dje. Çdo ditë na jep një mundësi të ndalojmë tek ajo që nuk kuptojmë mirë, ose aspak për veten; na përplas me situata të reja por me reagime ndjesish të njohura e të përsëritura; na shpërblen me ndjesi të reja për veten dhe mjedisin për të na kujtuar që nuk është asnjëherë vonë për të ndaluar tek ajo që na ka munduar shpirterisht për një kohë të gjatë.

Çdo ditë e më shumë, po zë vend e zhvillohet një mënyrë e re veprimi, ku shqiptarët zgjedhin të mos i ikin mërzisë të së tashmes, përkundrazi, ata përfshihen lehtësisht në procesin e të mësuarit për t’u vetëkujdesur për shpirtin e mendjen. Dilemat dhe tabutë për të trokitur tek një e panjohur e për të besuar tek dikush që nuk është as motra, as prindi e as shoku, janë zbehur. Vijnë të ndrojtur, ashtu sic ndihen ndaj vetes, për të kuptuar sa paragjykuese do të jem unë. Më testojnë me të drejtë që të binden se nuk po përsërisin personazhe të së shkuarës së tyre të cilët u kanë marrë frymën. Mund edhe të ndodhë që ata të vijnë me pritshmëritë për të gjetur tek unë personin që do ta drejtojë dhe diktojë në rrugën ‘e shpëtimit’. Ky është një nga rastet tipike ku pacienti, i pashpresë, largohet për të mos u kthyer më në terapi. Madje, ai as nuk e ka kuptuar se të marrësh vendime për veten është hapi i parë për ndryshim.

Më ngazëllen përkushtimi i prindërve për të mbështetur fëmijët e tyre në situata kritike tranzitore. Në përpjekje për të kuptuar fëmijën e tyre, ata iu afrohen një nga një traumave të jetës familjare e asaj në cift, e kur munden, edhe traumave të familjeve të tyre të origjinës. ‘Eh, jeta ime mbaroi, por për fëmijët jam e gatshme të bëj gjithcka’. Ky mund të jetë rasti i një nëne e cila është gati të nisë një rrugë ndryshimi me besimin qe po i shërben të birit, por në fakt, ajo sjell në terapi veten, familjen e dinamikat e saj, grupet, të cilat ndër vite kanë shënuar aspektet e saj sociale e gjithcka tjetër që trazon ekuilibrat e saj të brendshëm e që ndoshta, nuk e ka lejuar t’i japë të birit dashuri pakufi, ashtu sic ajo ka dëshiruar dhe ka besuar që ka qenë. ‘Nuk e kuptoj përse im bir ka ndryshuar kaq shumë? Unë kam bërë gjithcka për të. Pse duhet të arrijë deri këtu? Nënat, e jo më pak baballarët kanë thyer tabu, kanë mposhtur egon e tyre të brishtë, e kushedi në sa netë pa gjumë kanë numëruar ‘po sikur-et e tyre’, dhe vetëm mendimi për humbjen e fëmijës prej mosreagimit të tyre ka mjaftuar, që e nesërmja të jetë një ditë ndryshe, më e qartë dhe me e qetë.

Frika për t’u sfiduar nga personi ulur përballë teje, e për të humbur pjesëza të vetes kur përballesh me një eksperiencë terapeutike janë ndjesi të cilat gradualisht, shndërrohen në elementë të domosdoshëm të procesit të ndryshimit. Fill pas saj, ndodh që thua ‘duhej të kisha ardhur në terapi më parë, dhe më vjen mirë që vendosa ta bëj tani.’

Tirana përtej topografisë, në një version ndryshe – Ermira Hila

megjithatë po ashtu dua edhe Tiranën edhe pse e shoh duke lënguar e ngërthyer nën kthetrat e çmendurisë njerëzore. Ne gjasme duke Ndërtuar, në një mënyrë kaq të spikatur mazokiste, kemi Shkatërruar hapësirën ku jetojmë, cilësinë e jetës tonë.

Hapësira dhe koha, dy dimensione që na rrinë mbi kokë si shpata e Damokleut, gati për të zbritur sapo të humbasim ritmin e njërës prej tyre. Ky me sa duket është trishtërisht gjithë thelbi i jetëve tona. Më pas ka vetëm përgjumje, humbje, shuarje, edhe pse jo domosdoshmërisht mirëfilli fizike.

Duke u vërtitur nëpër rrugët e Tiranës, lehtësisht të lind ndjesia e mbytjes dhe e të mbyllurit, ku je i detyruar të qëndrosh duke reflektuar mbi atë forcë madhore të padukshme, të pakapshme dhe të papërceptueshme që të mban aty. Pikërisht është po ajo forcë që ka përgatitur këtë ambjent, në këtë mënyrë dhe duhet t’i jesh mirënjohëse sepse bën të mundur që ti të kesh përqendrimin e gjithçkaje që të duhet, në distancën më të vogël të mundshme dhe me harxhimin më të pakët të kohës tonë të vyer. Nuk di sa e sigurtë jam që po JETOJ brenda këtyre dimensioneve, me atë vrapin e marrosur të frenezisë urbane për kushedi se ku.

Më intereson më së shumti këtu dimensioni i parë ai hapësinor, në kuptimin e parë, në atë fizik. Sido që të orientohem dhe kudo që të jem në qytet, nuk gjej një pamje të kënaqshme ku të prehem dhe të mund të gjej frymëzim. Pastaj shoh një lokal të bukur me një sistem akuariumi që kushedi se si e kanë bërë, që ai ujë të rrjedhë dhe të duket si të jesh në Valbonë. Ajo kafe mbaron shpejt dhe prapë kthehem tek ‘e përbashkëta’ që kemi ndërtuar e vazhdojmë të ndërtojmë e pushtojmë me aq babëzi e sadizëm si të ishte shtëpia e armikut. Rreth e rrotull vallëzojnë në mënyrë përqeshëse krijesa mastodontike që më kujtojnë lojën e maces me miun. Pastaj ndonjëherë ngre kokën lart dhe shquaj gjigantët imponentë të kullave, të ngurosur në atë pakuptimshmërinë dhe paidentitetin e tyre të çmendur që thonë “unë jam aaaaq i madh, prandaj rroj dhe do të rroj në jetë të jetëve”.  Aty nis dialogu dhe përgjigjem “ndoshta do të përpiqesha të pranoja ashtu siç je por si fillim do të doja të di se çfarë ti je. Çfarë je ti për veten tënde dhe çfarë je për mua dhe të tjerët?”

Natyrisht ai nuk ka një përgjigje për pyetjen time përveçse një shpjegim të bazuar në antivlerat e kësaj shoqërie. Duket sikur ai armiku-antivlerë brenda vetes tonë na ka çuar në një mënyrë a në një tjetër, ta pranojmë dhe të kontribuojmë në këtë realitet, si ajo bretkosa fillimisht e vendosur në tenxhere me ujë të ftohtë, që duke ngritur temperaturën ujit gradualisht. shkon në pikën ku ngordh por nuk kërcen të dalë nga ena. Pikërisht, Antivlera lulëzon dhe vallëzon në ndërgjegjen dhe në subkoshiencën tonë sociale dhe me arrogancën e saj të ushqyer me limfën vitale të jetëve tona, na përqesh e na ngërdheshet duke u tallur me impotencën tonë. Aty fantazia merr pushtetin me epërsi dhe imagjinoj një figurë, një entitet po aq të madh ku mund të ushqehet idealizmi im, ku mund të frymëzohen sfidat e të përditshmes, ku mund të kumtohet njëfarësoj ekzistenca, identiteti i këtij qyteti. Aty kuptoj që vetëm fantazia më ka mbetur si mekanizëm mbrojtës ndaj agresivitetit të Pushtuesit të hapësirës së qytetit. Mblidhem, rrudhosem, krruspullosem edhe më shumë, kur shoh një nënë me fëmijën e saj në karrocë që nuk gjen rrugë për të kaluar, kur shoh një të moshuar që i mbushen sytë me lot kur i mban derën hapur që të kalojë, kur shoh në fytyrën e një fëmije t’i ndërpritet spontaniteti i moshës nga ankthi i rrezikut të topit të përfunduar në rrugë, kur shoh dy kalimtarë në një trotuar më pak se njëkalimësh, të sfidojnë njëri-tjetrin në heshtje se kush do ta pushtojë i pari atë shteg për të kaluar dhe të vendosë hegjemoninë e tij ditëshkurtër. Ndërsa vazhdoj të endem e hutuar në atë konfuzion duke thyer këmbët nëpër trotuaret e qytetit që të duken më shumë si monopate mali, kuptoj që ai realitet po reflektohet brenda vetes duke ‘thyer këmbët’ në introspektivën e mendimeve. Përpiqem t’i rezistoj tundimit për ta krahasuar me qytete të tjera por në mënyrë moskokëçarëse më imponohet të endurit në qytetin e lashtë të Romës, kur shkel ato shkallaret e konsumuara të mermerta dhe imagjinoj sa e sa këmbë kanë shkelur mbi to, sa histori të lashtë mbartin, sa shumë dëshmojnë. E kush e ka parë dhe nuk e ka dashuruar qytetin e përjetshëm?! E megjithatë po ashtu dua edhe Tiranën edhe pse e shoh duke lënguar e ngërthyer nën kthetrat e çmendurisë njerëzore. Ne gjasme duke Ndërtuar, në një mënyrë kaq të spikatur mazokiste, kemi Shkatërruar hapësirën ku jetojmë, cilësinë e jetës tonë.

Befas, diku në një qoshe të humbur të qytetit, shoh atë që ka mbetur nga një ndërtesë, si një e moshuar në pragun e derës në diellin e mëngjesit. Një ndërtesë e vjetër, e keqkatandisur nga koha por që akoma ruan trajtat e hijshme të rinisë së saj. Duket sikur gjen një xhevahir të groposur dhe ndërsa e rrotullon herë-herë rrëzëllen në mes të papastërtisë. Mbi të gjitha shquaj fisnikërinë, përkorësinë e saj edhe në mënyrën se si qëndron duke iu këndërvënë delirit të madhështisë që e rrethon jashtë hapësirës së saj. Ato çaste ndjej një shtysë të parezistueshme ta hap atë derën e madhe prej druri të vjetër dhe në majë të gishtave të hyj brenda e të prehem, të integroj copëzat e mia të shkaktuara nga fragmentizimi që imponon shoqëria urbane. Më pas ftillohem dhe kuptoj që është pikërisht ajo dëshira ime të kthehem 100 vjet pas në kohë, që më mbron nga ai copëzim. Kështu vazhdoj ta ëndërroj qytetin me xhevahiret e shpluhurosura, të rindërtuara e të ndriçuara, duke dëshmuar për origjinën, identitetin dhe rrënjët e tij dhe duke i reflektuar ato harmonishëm në jetët e banorëve të tij. 

Ermira Hila, Këshilli Drejtues i AGSH (Analiza e Grupit në Shqipëri)

Tiranë më, 6 shkurt 2018

Shoqëria, bashkëfajtore në krim – Ermira Hila

Shoqëria jonë jo vetëm që nuk i ka dhënë një emër të veçantë kësaj që po ndodh mes nesh por duket sikur as nuk do që ta shohë e ta trajtojë atë. Jeta e femrës po shndërrohet gjithnjë e më shumë në ushqim për instiktet më primitive të mashkullit, pikërisht të atij që është i deputuar që ta mbrojë dhe të përkujdeset për të. Statistikat ulërasin me shifra si të ishin buletin lufte. Ku i ka rrënjët kjo mendësi perverse e trajtimit të femrës si një pronë? Femra vazhdon të jetë një kosh ku mashkulli mund të hedhë të gjitha ‘mbeturinat e tij njerëzore’ duke mos harruar të hedhë edhe veten brenda tij. Gruaja vazhdon të jetë si ai ‘gomari i huazuar i cili mbart shumë dhe ha pak’. Nga njëra anë jemi të aftë të bashkëjetojmë edhe me fenë e huaj të shokut/mikut/komshiut dhe i japim mend edhe botës për këtë, por nga ana tjetër qenka kaq e vështirë të bashkëjetohet me gjysmën e shoqërisë, feminilitetin, me të cilin ndahet deri edhe shtrati. Nga vjen ky sadizëm për të asgjësuar femrën? Sot atë e ka mbërthyer dualizmi i ligjit të xhunglës; të mbijetojë në vetminë e saj nga ku mund të dalë e asgjësuar ose vrasëse e agresorit të saj (dhe nuk janë të pakta rastet).

Xhuljeta e kishte paralajmëruar vrasjen e saj por ligji nuk e mbronte dot as të paktën me një urdhër mbrojtjeje, sepse ajo nuk kishte as status për t’u vrarë. Nëse në absurditet do të kishte një sens kjo situatë, atëherë ligji do t’i thoshte asaj ‘ti nuk je e denjë as për t’u vrarë’. Sarkazma përshkon tragjeditë brenda tragjedive si në një lojë matrioskash që nuk di se kur dhe ku do përfundojë. Ndihem e impresionuar se si po trajtohet ky fenomen nga opinioni i përgjithshëm. Një pjesë e grave dhe vajzave tona po përçudnohet çdo ditë e më shumë dhe ne pikë së pari dhe më së shumti fajin e gjejmë tek varfëria dhe varësia. Le të imagjinojmë pak se çfarë ka ndodhur me ato gra në ato marrëdhënie destruktive në të cilat janë gjetur. Duket sikur momenti përfundimtar tragjik i vrasjes ka qenë po aq edhe epik. Duhet të ketë qenë ‘përmbyllja e një ferri mbi tokë’ për ato gra, nëna, vajza.

Në fakt në rastin kur kishte mbetur tek vajza akoma një fije shprese te shoqëria njerëzore, ajo ka shkuar dhe ka denoncuar në polici, përveç faktit që e gjitha ka mbetur një veprim i pavlerë, sepse rregullat e shoqërisë tonë nuk ia njohin asaj të drejtën të ‘ngre krye’ mbi një ish-të dashur. Duket sikur duan t’i thonë ‘ti je vetë fajtore, duhet vetëm të kesh turp e jo më të rebelohesh’. Ligji nuk pranon zona gri për marrëdhënie të padefinuara. Përcaktimi i tyre ka prioritet edhe para vetë jetës. ‘Je vetë ti që vure jetën tënde në rrezik, përndryshe ligji do të të kishte mbrojtur’.

Gjithë ky sadizëm përzier me obsesion, si një deja vu, sjell në mendje edhe nënën Parti të sistemit totalitar, që për ironi të fatit në këndvështrimin gjuhësor edhe emrin e kishte femëror. Ajo ia arriti të denatyralizonte shumëçka të natyrës njerëzore në përpjekjen e bjerrë për ta dominuar atë. Kjo shoqëri vazhdon ta denatyralizojë esencën njerëzore. Po ashtu edhe omnipotenca mashkullore mendon se mund të bëjë ç’të dojë me femrën sepse ndihet ‘e mandatuar’ që në hershmërinë e kohërave nga gjyshërit e stërgjyshërit e saj me në krye ‘kanunin e Lek Dukagjinit’ e deri te ligji i sotëm që e përkëdhel me ndëshkueshmëri qesharake në proporcion me dëmin që bën, përfshirë këtu edhe ‘z. Maliq’, siç do të thoshte Çajupi, që bën një sy qorr dhe një vesh shurdh në vend që të dimensionojë ashtu siç duhet veprën penale.

Absurd është fakti që as kanuni nuk do ta linte pré të agresorit vajzën që jep alarmin duke kërkuar ndihmë. Ndërsa ‘kanuni aktual’ thotë që vajza e pazyrtarizuar në marrëdhënie në çift, nuk ka nevojë për mbrojtje sepse ajo nuk ka pse të dalë nga kjo korniza e bjerrë e këtij kategorizimi. Ajo në këto terma, thjeshtë nuk mund as të ekzistojë. Nuk di se çfarë u ka kaluar nëpër mend legjislatorëve tanë, çuditërisht kaq obsesivisht puritanë do guxoja të thoja, kur kanë përpiluar dhe miratuar këtë ligj. Arkaizmi, regresioni, dëshmojnë kundër evoluimit të pretenduar të shoqërisë tonë që mbart akoma në vetëdijen e saj shumë trauma sociale.

E pra unë ndihem e turpëruar, e zemëruar, fajtore, ndërsa mbaj zi për ato jetë të shkuara dëm nga çmenduria mashkullore. Ndihem edhe më keq akoma kur po i shfajësojmë ata meshkuj nëpërmjet petkut të varfërisë apo të varësisë. Në terma juridike kjo i bie të jetë bashkëfajtorësi në krim. Fatmirësisht ekziston rezilienca që dëshmojnë të gjithë ata burra që strapacohen çdo ditë për bukën e gojës së familjes por që në darkë prehen dhe ripërtërihen pranë familjes edhe pse brenda vetes mbajnë një mal me brenga e me halle.

Ndjesia e shmangjes më bën të iki nga e kaluara dhe e tashmja me një fije shprese për të gjetur shpëtim tek e ardhmja. Aty, në atë dimension janë duke pritur fëmijët që asistuan pafajshmërisht këto tragjedi. Ku duhet te identifikohen ata? Vuajtjet e tyre do të projektohen te bashkëmoshatarët, te bashkëshortët, te fëmijët e tyre. Kështu zinxhiri ndërbrezor fatkeqësisht do të garantojë transmetimin e traumave brez pas brezi. Ato shenjojnë në mënyrë të pashlyeshme jo vetëm epiqendrën e ngjarjes por edhe nivelet e ndryshme të traumës si në një vizion rrathësh të pafundmë koncentrikë. Ndikimi i këtyre traumave kapërcen kufinjtë kohorë dhe hapësinorë si një bombë atomike sociale, ku sa më afër të kesh qenë në momentin e shpërthimit aq më shumë do ta ndjesh mbi lëkurë e aq më shumë do të duhet të vuash prej saj. Ajo tenton të bëhet tabù dhe ndërkohë shoqëron përditshmërinë e viktimës si një hije e heshtur duke i thithur vitalitetin. Mundësia e përpunimit të atyre vuajtjeve bëhet jetike që viktimat të mund integrojë brenda vetes traumën.

Këtu të gjithë jemi fajtorë. Këto janë tragjedi të paralajmëruara, kanë një prolog të gjatë në një skenë me shumë sy e veshë por pa gojë e pa dëshirë për të vepruar e ndihmuar. Që nga komshia që do të thoshte ‘ç’më duhet mua të ngatërrohem?!’. Apo edhe më keq ‘hë mo se ajo e la për një tjetër’. Apo prindërit e saj që thonë ‘ti ke dalë njëherë nga kjo derë’, ‘unë nuk rrit fëmijët e atij’, ‘është turp të ndahesh nga burri! Ç’do të thotë bota?!’

Të gjitha ato femra kanë jetuar mes të tjerëve ku të gjithë e dinin dhe askush nuk bënte asgjë për t’i ndihmuar. E gjithë shoqëria është bashkëfajtore në krim dhe unë nuk dua të jem pjesë e këtij turpi social.

Ermira Hila

Tiranë, qershor 2018

Le të inkurajojmë gjuhën e emocioneve! – Olta Tuholi

Kur të dhëmb “shpirti’ ose “mëndja” është ndryshe nga dhimbja fizike. Trupi, apo ajo që prekim, është më familjar për ne se sa ajo që nuk shohim. Jemi mësuar të ankohemi me njëri tjetrin për dhimbjet fizike dhe shpeshëherë identifikohemi me dhimbjen apo simptomat e tjetrit duke bërë kështu të mundur që në disa raste edhe ta gjejmë vetë një zgjidhje, qoftë edhe popullore, në shtëpi. Duke qënë se gjatë gjithë historikut të civilizimit jemi të mësuar të shprehemi për shqetësime në lidhje me dhimbjen fizike, e kundërta ndodh kur vjen momenti për tu shprehur, dhe si rrjedhojë për të kërkuar ndihmë, kur përjetojmë shqetësime emocionale. 

Po, është fakt që jemi mësuar me atë që plot krenari e quajmë “edukatën e mjekut”, dhe shkojmë tek doktori menjëherë sapo kemi një të ftohur, madje edhe qortohemi nga shokë apo të afërm kur refuzojmë të bëjmë ndryshe, por kur ora vjen për të shkuar tek psikologu/terapisti apo tek “dokori i mendjes” atëherë hasim në veshë shurdhë dhe sy qorr. Indiferentizimi vesh tiparet e fytyrës së të afërmëve tanë të pasuara ndonjëherë edhe nga pasthirrma hutimi apo habie. “Aha, nuk mendoja që paska shkuar puna deri këtu”, shprehet nje nënë pasi dëgjon vajzën e saj apo një bashkëshort kur dëgjon vendimin e gruas për të kërkuar ndihmë, a thua sikur “këtu” e “aty” të jenë disa hapësira boshe ne ajër, disa tullumbace të fryra që i merr era vetë nëse janë pa litarë. 

Pa trokitur ende ne derën e terapistit individi ndjen paragjykim dhe përjashtim dhe nuk e ndjen veten të barabartë me ata të cilët shkojnë tek mjekët “e tjerë” në spital. Dhe i/e pyetur se nga po vjen ndërkohë që takon një mik rrugës për në shtëpi përgjigja natyrshëm, si një implus mbrojtës rezulton në gënjeshtër: “Isha në spital pasi kam mamanë pa qef”.

Në këtë mënyrë jetojmë me muaj, vite pranë atij që e quajmë mikun tonë më të mirë apo  partnerë që mendojmë se i njohim aq shumë pa ditur ndërkohë takimin javor që ata kanë tek terapisti. Ky standart i dyfishtë jetese përbën një nga karakteristikat e para që pacientët sjellin ne zyrë; atë të mos u pranuarit për atë që ata janë. Shpesh ndodh që simptomat që i kanë sjellë ata aty kalojnë në një rëndësi të dytë. 

Lumturia si concept mund të marrë kuptime të shumëfshta. Bota moderne ka nxjerrë modele te ndryshme të saj të cilat ne jemi në mënyrë të vazhdueshme duke i introjektuar në zgjedhjet e jetës së përditshme. Përkujdesja apo “higjena” e shëndetit mendor është një ndër këto modele, por si mund të flasim për mirëqënie të shëndetit mendor pa edukuar më parë brezat e rinj, dhe jo vetëm, mbi kontributin e gjithësecilit në këtë process. 

Një koleg i imi dikur më ka thënë “Do na duhet të çelim programe specifike psiko – sociale në shkolla për nënat e reja pasi neurozat kanë një origjinë mjaft të hershme”. 

Duke reflektuar sot mbi cfarë kolegu im ka thënë, arrij të kuptoj sadopak kendvështimin ndaj shëndetit mendor midis kulturës tonë dhe atyre me të zhvilluara. Pra, le të inkurajojmë vajtjen tek terapisti dhe psikologu ashtu siç kurajojme vajtjen tek mjeku. “Mund të të kaloj në të ftohur kronike nëse nuk shkon tek doktori”, i themi shpesh të afërmve tanë. Të njëjtin inkurajim mund t’i japim edhe atyre që janë në kërkim të shërbimit të “mendjes”. Bëje sa më shpejt vizitën tek terapisti pasi edhe mendja edhe shpirti rrezikojnë të marrin të ftohur kronike nëse nuk marrin shërbimin e duhur.

Nuk ka vetëm një mënyrë për të folur mbi shëndetin mendor – Olta Tuholi

Prej disa javësh jetoj në Milano, ku kureshtare, midis të tjerave, mbi shëndetin mendor jam munduar të observoj veçanërisht qëndrimin e individëve ndaj këtij fenomeni. Mund të them që deri më tani nuk e kam ndjerë prezencën e shëndetit mendor të paraqitur në një formë të izoluar institucionalizimi duke bërë, si rrjedhojë, që problematikat e saj të jenë të vështira për tu identifikuar. Në vënd të glorifikimit të spitaleve psikiatrikë dhe fshehjes së individëve që vuajnë mbrapa mureve të tyre, vihet re harmoni midis individëve në shoqëri pamvarësisht kushteve psikologjike apo fizike të së tashmes. Në një mënyrë apo tjetrën, realitetin e problemeve të shëndetit mendor këtu e gjen kudo pasi duket sikur njerëzit nuk tremben prej saj e, për pasojë, ato nuk janë [domosdoshmërisht] për tu fshehur.  Sapo futem në metro shoh reklama të shpeshta në lidhje më shfaqje apo ekspozita të shumëllojshme mbi gjëndjet emocionale dhe psikologjike tek individi. Tema si psikopatologjitë, surrealizmi i ëndrrave, depresioni, ankthi e të tjera duket sikur janë pjesë e gjuhës së përditshme. Vendos të shkoj e të shoh shfaqjen monolog ne teatër mbi pikturën e Edvart Munch “The Scream”. Kjo pikturë është tepër e njohur për influencën që ka patur në zgjerimin e kuptimeve dhe njohurive mbi konceptin e ankthit. Ankthi është një fenomen tepër i përhapur, simptomat e së cilës shpeshëherë anashkalohen nga individët që vuajnë nga to. 

Për një orë të tërë gjatë shfaqjes aktori si edhe regjisori i saj na mbërthen me një tekst egzistencial nga ku papritur dëgjohet ajo, e “thirrura”, e ardhur si pasojë e mërzisë së madhe, e vetmisë së individit edhe pse mes njerëzve, dhe e frikës së të ndjerit ndryshe nga të tjerët pikërisht prej pasojave që ajo sjell. 

Pamvarësisht qytetit ku jetojmë simptomat e ankthit e të tjera, janë universale; ndryshimi qëndron se si një shoqëri apo tjetra reagon ndaj tyre. Mbi të gjitha, rol mjaft të rëndësishëm ndaj mirëkuptimit si edhe pranimit të  gjëndjeve të ndryshme [nga tonat] psikologjike ka edhe edukimi ndaj subjektit në fjalë. Ndoshta në kulturën tonë, fenomeni i shëndetit mendor merret aq shumë seriozisht, i veshur me ngjyrime të tepërta akademike dhe institucionale saqë kthehet padashur në tabu. Në këtë mënyrë, individi mund të mendojë që vuan nga “diçka” tepër serioze për aq kohë sa nuk gjen mënyra interpretimi alternative. 

Gjëndjet e shëndetit mendor nëse trajtohen si raste të “veçanta” dhe të izoluara rrezikojnë të kthehen vetvetiu në problem. Një pacient më është shprehur dikur që sapo shoqëria mori vesh që ai vuan nga simptomat e ankthit filluan ta “shohin” apo trajtojnë ndryshe duke evituar rregullisht batutat apo situatat e të qeshurave. “Do doja të më trajtonin si gjithë të tjerët dhe jo me mëshirë”, shprehet ai. 

Ndoshta mund të fillojmë të  flasim dhe mendojmë rreth shëndetit mendor në mënyra të ndryshme, duke i vënë rëndësi më tepër komunikimit të tij si një karakteristikë e jetës së përditshme. Një mënyrë kreative komunikimi mund të jetë ai nëpërmjet artit. Në fund të shfaqjes së Munch mund të shihje lehtësim ne sytë e pjesmarrësve; ata ishin të tensionuar dhe me pikëpyetje por dhe të lehtësuar si mbas mbarimit të një stuhie apo sikur sapo kishin dalë nga zyra e terapistit.

Vetja në kornizë – MSc.Arela Çarku

Not everything that can be counted counts, and not everything that counts can be counted’.

Zgjodha ta nis këtë shkrim me shprehjen e Albert Einstein pasi mendimet e mia po vëshonin drejt lirisë për të qenë vetvetja. Shpesh herë ajo që mund të mungojë është konteksti kohor dhe situacional që pengon sfidimin e vetes. Mirëpo le të supozojmë se veten e sprovojmë në mënyra nga më të ndryshmet dhe nga çdo betejë e vetes ne arrijmë ta njohim atë dhe të ndihemi krenarë ose jo për disa aspekte të saj. Sërisht shumë prej nesh mund ta gjejnë veten në situata ku nuk do të donin të ishin përfshirë, në debate të cilat nuk të japin asnjë fitim dhe mbi të gjitha mund të jemi duke bërë gjëra që nuk do donim t’i bënim, por i bëjmë pasi ato përmbushin pritshmëritë e prindërve, punëdhënësve, shoqërisë apo kujdo tjetër.

Ne dalim nga vetja për të kënaqur dikë tjetër, dalim nga vetja për të mbajtur mirë marrëdhëniet me të tjerët, dalim nga vetja për tu shpërblyer dhe shmangur kriticizmin, apo dalim nga vetja për një mijë e një arsye të tjera, pa marrë në konsideratë se çdo plotësim i nevojave të tjetrit është largim nga vetvetja. Kështu shqetësime të ndryshme në lidhje me shëndetin mendor nuk vijnë vetëm si rrjedhojë e situatave të pakëndshme, por mund të vijnë (madje fuqishëm) edhe nga ndodhitë e bukura si fejesa apo martesa, apo nga një ngritje në detyrë, nga hapja e një biznesi të ri apo nga ndonjë shpërngulje në tjetër qytet ose shtet për një jetë më të mirë. Përtej vështirësisë që mbartin këto tranzicione të fuqishme, fokusi i këtij shkrimi qëndron në stresin që evokojnë tranzicionet pasi përveç shqetësimeve vetjake do të duhet të mbartësh dhe shqetësimet kolektive të shoqërisë.

Pas dasmave dëgjohen më shumë komente mbi ushqimin dhe mënyrën sesi njerëzit ishin ulur, sesa urime për çiftin. Mbi shpërnguljen dëgjohen më shumë kritika dhe jepen më shumë argumente pesimiste sesa urime për mbarësi, mbi bizneset e reja përpara inkurajimit të kujtohet dështimi i sigurtë monetar, si dhe përpara se të nxisin për të fluturuar me krahët e tua të kujtojnë sesi janë krijuar ato pendë që t’i mbart duke nënvizuar ndjenjën e borxhit ndaj familjes apo fisit. Të gjithë këto element pa dyshim që janë shumë të rëndësishëm për zhvillimin dhe suksesin tonë, asnjë vlerë nuk mund t’i zbritet, por jo domosdoshmërisht çdo vlerë duhet të mbidhet, pasi në të kundërt nuk zhvillohemi dot individualisht. Patjetër që çdo vendim sikurse ka përfitimin ka dhe koston, mirëpo sa ja vlen ta shtypësh veten nga frika e kostos ndaj të tjerëve?! Të gjithë lundrojmë në ujra të panjohur, por nuk drejtojmë anije të panjohura. Prandaj anijen tonë nuk mund ta lejmë në dorë të dikujt tjetër, pavarësisht besimit që mund të kemi tek personi, pasi sekreti i lundrimit qëndron brenda nesh dhe jo çdo anije lundrohet njësoj.

Kështu që liria e të qenurit vetvetja nuk qëndron vetem në sfidimet e mëdha, por në vendimet më të vogla që ne marrim, por të cilat sjellin ndryshime të mëdha. Sikurse në shprehjen e lartpërmendur është e rëndësishmë të mbajmë parasysh se jo çdo gjë që ka vlerë mund të mblidhet sepsa na kufizon, dhe në fakt jo çdo gjë që mund të mblidhet ka vlerë, madje mund të na tjetërsojë.

MSc.Arela Çarku

Psikologe Klinike

Psikoanaliste Grupi

Sekretare e Përgjithshme-Analiza e Grupit në Shqipëri

Jeta virtuale dhe izolimi emocional – Dr. Anxhela Gramo, psikoterapiste

Jo çdokujt mund t’i bëjë kuptim “izolimi” në ditët e sotme. Më saktë, izolimi kuptohet kryesisht si gjendje fizike, dhe pak ose aspak si gjendje psikologjike. Në mungesë të vëmendjes ndaj vetes, izolimi psikologjik rrezikon të mbetet një gjendje e padyshuar, e papranueshme. E, nëse dikush zgjedh të besojë atë që është më komode, jo domosdoshmërisht do të ndihet kaq i sigurtë për/në komoditetin e tij gjatë rrjedhës së jetës.

Të jetuarit përmes virtualitetit është bërë tashmë pjesë e realitetit të secilit, edhe nëse jo i vetmi realitet, shpeshherë është pikërisht ky që kuron emocionet dhe shpirtin e individit. Të ngecur fizikisht për shkak të angazhimeve jetësore, por jo vetëm këto, shtrëngojmë tabletët apo smartfonët për të mposhtur tensionet dhe ngarkesat emocionale ditore, jetësore, etj. Nga njëra anë, duket sikur përdorimi i rrjeteve sociale e ka shpëtuar njëherë e përgjithmonë njerëzimin nga gjendja e vetmisë; se tani, askush nuk mund të ndihet vetëm, përkundrazi të gjithë kanë mundësine të ridimensionojnë veten përmes të shkuarës dhe së tashmës. Nga ana tjetër ky lloj ridimensionimi social i individit përmban dhe rreziqet e tij të cilat shkaktojnë një dëm anësor apo dhe të drejtpërdrejtë në cilësinë e jetës së individit. Në realitetin virtual, shokët dhe miqtë e pamundur takojnë me njëri-tjetrin shqetësimet dhe vuatjet e tyre shpirtërore, por ndoshta jo emocionet që i kanë mbërthyer ata për shkak të këtyre gjendjeve. Pra, emocionet përcillen mes e-fjales dhe ekranit të zhveshura nga perceptimi tradicional njerëzor që shëron vetëm duke ndjerë dhimbjen si dhimbje, dashurinë si dashuri, mërzine si mërzi, dëshpërimin si dëshperim, etj. Ndaj miqtë tanë virtualë janë gjithnjë aty (pas ekranit) për ne, por edhe për vete, sepse të gjithë kemi nevojë për të gjithë dhe dimensioni virtual i këtij socializimi apo shkëmbimi emocionesh na e mundëson këte më së miri.

Ndihemi kaq të izoluar hera-herës saqë zgjedhim të shkarkojmë nëpërmjet valvolave të tilla, apo izolojmë veten deri në pikën ku refuzojmë të besojmë marrëdhënien njerëzore jo virtuale? Nevoja e njerëzve për të qenë në kontakt me botën, por jo me njerëzit, e ka tronditur potencialin emocional të individit. Akoma më tej, temperamenti, streset e jetës së përditshme, histori traumash dhe shqetësimesh, angazhimet profesionale, familjare dhe intime rëndojnë shumë më tepër në izolimin emocional të individit. Dikush zgjedh ta adresoje ketë ngarkesë emocionale përmes “kurës” virtuale, një tjetër zgjedh të rikuperoje sipas modelit të vjetër për të kuptuar ndryshe veten në praninë e tjetrit.

Media sociale duket se po ndryshon mënyrën tonë të komunikimit. Ne zgjerojmë rrjetet tona sociale nëpërmjet kontakteve të reja si dhe eksplorojmë hapësira të reja, po përmes këtyre kontakteve. Nga ana tjetër, mund dhe të themi që pikërisht për shkak të tyre, shihemi gjithnjë e më pak sy më sy mes tonë.

Anxhela Gramo, psikoterapiste ECP

Artikull i shkruar për Tirana Post për Ditën Ndërkombëtare të Gruas, 8 Mars 2017 – Irena Shtraza, Psikologe

Artikull i shkruar për Tirana Post për Ditën Ndërkombëtare të Gruas, 8 Mars 2017

Irena Shtraza, psikologe, psikoanaliste grupi në supervizim dhe aktiviste e shoqërisë civile për çështjet gjinore. Anëtare themeluese e Analizës së Grupit në Shqipëri.

Gratë pre të burrave të këqinj apo normave sociale të mbrapshta?

Vitet shkojnë, shoqëria zhvillohet çdo ditë, ne bëhemi dëshmitarë të ndryshimeve në çdo cep të jetës…por në këtë vendin tonë të vogël, me shumë plagë tranzicionesh e traumash (ndër shekuj) që duket sikur s’kanë ndërmend t’i ndahen kurrë, një gjë që nuk ecën me shpejtësinë që duhet është barazia mes burrave e grave. Pozitën dominuese të meshkujve në shoqërinë tonë, qasjen maskiliste që justifikon varësinë e grave nga burrat e sheh kudo, në politikë, vendimmarrje, biznes, punësim, jetë sociale, dhe sigurisht, aty ku ngjizet e gjitha – brenda mureve të shtëpive – aty ku nis jetën riprodhimi social i patriarkalizmit. Nëse ka një gjë që trondit më fort, është dhuna (të kuptohemi, dhuna s’është vetëm fizike, por edhe psiko-emocionale, seksuale, ekonomike, dixhitale apo në formë përdjekjeje) ndaj vajzave e grave kudo, por sidomos ajo në marrëdhëniet intime e familjare. Sa vajza e gra dhunohen sistematikisht nga burrat e pranishëm në jetët e tyre? Sa shumë heshtin ndaj dhunës e sa pak ngrenë kokë e marrin guximin të thonë ‘jo!’?

Por çfarë ndodh brenda mendjeve të këtyre burrave që arrijnë të dhunojnë vajzën, gruan, motrën, vartësen, kalimtaren? Pse mendojnë se s’ka asgjë të gabuar në këtë mes?

Në fakt, ka një arsyetim të gjatë pas kësaj pyetjeje, por parë në kontekstin social-kulturor dhe atë të vlerave e besimeve, mund të thuhet se burrat dhunojnë sepse besojnë vërtet se kanë autoritet mbi gruan, se kanë të drejtë ta dënojnë atë, besojnë se dhuna është e pranueshme, besojnë se mund t’ja përdorin trupin si duan, besojnë vërtet se janë më superiorë ndaj gjinisë tjetër! Me dhunë ata i tregojnë grave se janë më të fuqishëm se to, duke e përdorur dhunën si një truprojë që ruan statusin superior që i jep të qenit burrë…

Por lind pyetja, a janë të çmendur gjithë këta djem e burra që na rrethojnë, apo problemi është gjetkë? Sigurisht që asnjë burrë s’lind i dhunshëm, asnjë burrë nuk lind me idenë që gruaja duhet t’i nënshtrohet burrit… Nga ana tjetër, si dreqin kemi arritur ta bëjmë të pranueshme dhunën ndaj vajzave e grave? Si dreqin rrinë urtë gratë e nuk rebelohen, si dreqin burrat e tjerë bëjnë sehir kur një burrë tjetër masakron një grua???

Rrënjët e këtij fenomeni janë shumë më të thella, aty ku brumoset identiteti ynë social, në shoqërinë ku jemi pjesë e rritemi duke marrë doza maskiliniteti gjatë eksperiencave të përditshme jetësore. Sociologët (R.W.Connell; Stark (2010) na shpjegojnë se – modelet e pabarazisë gjinore në familje e shoqëri, pabarazitë e strukturuara në ndarjen e pushtetit në të gjitha sferat, mënyra se si ndërtohen marrëdhëniet shoqërore mes të rinjve/moshatarëve, ideologjitë kolektive dhe diskursi rreth gjinisë dhe seksualitetit, kushtet, kultura dhe normat institucionale – të gjithë këto kombinohen në një përzierje toksike që kthehet në kërcënim kolektiv për të gjitha vajzat e gratë. Këto norma sociale minojnë vetëbesimin e vajzave e grave dhe sigurinë e tyre në përditshmëri, duke u përkthyer në një ‘nevojë’ për mbikëqyrje nga burrat e duke vepruar si një formë kontrolli social mbi to. Rrjedhimisht vajzat e gratë e gjejnë veten me më pak autonomi, liri, siguri, më të stepura në tregun e punës dhe në vendimmarrje. Pasoja e rëndë e gjithë kësaj dinamike është letargjia ndaj përpjekjeve për barazi gjinore, jo vetëm nga ana e djemve e burrave, por edhe nga vetë vajzat e gratë që nuk arrijnë të ç’brendësojnë besimet e vlerat patriarkale të thithura që në foshnjëri.

Sigurisht, shumë djem e burra përfitojnë nga ky maskulinitet tradicional që riprodhohet brez pas brezi. Por nga ana tjetër, stereotipi i ‘burrit të vërtetë’ lë shumë të tjerë të zhgënjyer dhe të zemëruar kur pritshmëritë e tyre jorealiste nuk përmbushen (e dashura nuk i nënshtrohet vullnetit të tij – çfarë zhgënjimi e ç’burrërimi!). Kjo sepse të rinjtë janë pre e një presioni të madh që të përputhen me një lloj mënyre të të qenit ‘burrë’ që kërkon agresivitet, pushtet (edhe ekonomik), autoritet, sjellje me karakter seksual (kujtoni pse lindi lëvizja #metoo) apo stoicizëm (burri një herë flet!). Përpos të tjerave, u kërkon që të jenë ‘kryefamiljarë’ (si grua, kjo fjalë më ndez gjakun), përgjegjës kryesorë për mirëqenien financiare të familjes (mos ndodhtë që gruaja të fitojë më shumë së ai!).

M.Kimmel, studiues i fenomeneve të lidhura me maskulinitetin, shpjegon se mospërmbushja e pritshmërive (jorealiste) të kultivuara nga shoqëria dhe të brendësuara nga djemtë e burrat, shpesh bëhet shkas për çrregullime psiko-emocionale apo sjellje të rrezikshme sociale (sa shumë djem e burra mbushin baret e pikat e basteve të këtij vendi!).

Por, pas gjithë këtyre që rreshtova (me shumë trishtim, jua garantoj), a ka shpresë që një ditë ne vajzat e gratë të jetojmë në një shoqëri të barabartë? Në një shoqëri ku deputeti burrë nuk të vjedh karriken që të përket, ku shefi nuk të studion linjat për të parë nëse e meriton të promovohesh, ku bota e biznesit nuk të terrorizon sepse është terren burrash, ku të bësh karrierë nuk të bën nënë të keqe, ku burri që dashuron të shikon si shoqen e jetës e jo si shërbëtore, ku nuk ke frikë të dalësh natën e pashoqëruar, ku prindërit të japin në dorë librin e jo fshesën…

Që ta arrijmë këtë, na duhet akoma shumë punë. Na duhet që si shoqëri, të transformojmë nocionet e ‘burrërisë’. Nuk duam më ‘burra të vërtetë’, duam ‘burra të mirë, më të butë, më të drejtë…më në paqe me veten (sesa me shoqërinë). Kjo është një sipërmarrje e madhe, ndaj ndërhyrjet në nivel individual nuk mjaftojnë, duhet ndërhyrë në nivele të tjera, më të pushtetshme, që në çerdhe e kopshte, në çdo kontekst e sektor. Prindërit, edukatorët/et, mësuesit/et, ne psikologët e punonjësit/et socialë/e, politikëbërësit/et e vendimmarrësit/et, të gjithë jemi të nevojshëm për këtë kauzë…nuk mund ta lëmë të vazhdojë më institucionalizimi i patriarkatit… duhet të sjellim një erë tjetër, atë të barazisë!

Kalofshi një 8 Mars ndryshe, duke ju gëzuar arritjeve si vajza e gra, e duke kërkuar më me forcë atë që meritoni e ju mohohet…